अलम्‌

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
यहाँ जाएँ:नेविगेशन, खोजें

अलम् [अल्+अच्]

1. बिच्छू का डंक जो उसकी पूंछ में होता है
2. पीली हरताल[1]


अलम् (अव्ययीभाव) [अल्+अम् बा.]

1. (क) पर्याप्त, यथेष्ट, काफी (संप्र. या तुमुन्नन्त के साथ)-तस्यालमेषा क्षुधितस्य तृप्त्यै[2], अन्यथा प्रातराशाय कुर्याम् त्वामलं वयम्भ[3], (ख) समकक्ष, तुल्य (संप्र. के साथ) दैत्येभ्यो हरिरलम् सिद्धा., अलं मल्लो मल्लाय[4]. योग्य, सक्षम (तुमुन्नन्त के साथ)-अलं भोक्तुम्-सिद्धा., वरेण शमितं लोकानलं दग्धुं हि तत्तपः[5], (अधि. के साथ भी)-त्रयाणामपि लोकानामलमस्मि निवारणे[6]. बस, बहुत हो चुका, कोई आवश्यकता नहीं, कोई लाभ नहीं (निषेधात्मक बल रखना), करण या क्त्वान्त के साथ,-अलमन्यथा गृहीत्वा[7], आलप्यालमिदं बभ्रोर्यत्स दारान-पाहरतु[8], अलं महीपाल तव श्रमेण[9], अलमियद्भिः कुसुमैः[10], इतने फूल पर्याप्त हैं, 4. (क) पूर्णरूप से, पूरी तरह से-अर्हस्येनं शमयितुमलं वारिधारा सहस्रैः[11], त्वमपि विततमज्ञः स्वर्गिणः प्रीणयाऽलम्[12], (ख) बहुत, अत्यधिक, बहुत ही अधिक, तुदन्ति अलम् का. 2, योग-च्छत्यलं विद्विषतः प्रति-अमर।

समस्त पद-कर्मीण (विशेषण) कार्य करने में सक्षम, दक्ष, कुशल,-कृ, -जीविक (विशेषण) जीविका के लिए यथेष्ट,-धन (वविशेषण) यथेष्ट धन रखने वाला, धनवान्,-निरादिष्टघनश्चेत्तु प्रतिभूः स्यादलंघनः[13],-धूमः अधिक धूआँ, धूम्रपुंज, धुएँ का अंबार,-पुरुषीण (विशेषण) 1. जो मनुष्य के योग्य हो, मनुष्य के लिए पर्याप्त हो,-बल (विशेषण) पर्याप्त बलशाली, यथेष्ट शक्तिशाली,-बुद्धिः (स्त्रीलिंग) पर्याप्त समझ,-भूष्णु (विशेषण) योग्य, सक्षम-विनाप्यस्मदलंभूष्णुरिज्यायै तपसः सुतः[14][15]


इन्हें भी देखें: संस्कृत-हिन्दी शब्दकोश (संकेताक्षर सूची), संस्कृत-हिन्दी शब्दकोश (संकेत सूची) एवं संस्कृत-हिन्दी शब्दकोश


पन्ने की प्रगति अवस्था
आधार
प्रारम्भिक
माध्यमिक
पूर्णता
शोध

टीका टिप्पणी और संदर्भ

  1. संस्कृत-हिन्दी शब्दकोश |लेखक: वामन शिवराम आप्टे |प्रकाशक: कमल प्रकाशन, नई दिल्ली-110002 |पृष्ठ संख्या: 110 |
  2. रघु. 2/39
  3. ट्टि. 8/98
  4. महाभा. 2
  5. कु. 2/56
  6. रामा. 3
  7. मालवि. 1/20
  8. शिव. 2/40
  9. रघु. 2/34, कु. 5/82
  10. श. 4
  11. मेघ. 53
  12. श. 7/34
  13. मनु. 8/162
  14. शि.. 2/91
  15. संस्कृत-हिन्दी शब्दकोश |लेखक: वामन शिवराम आप्टे |प्रकाशक: कमल प्रकाशन, नई दिल्ली-110002 |पृष्ठ संख्या: 111 |

संबंधित लेख