अवर

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
रविन्द्र प्रसाद (चर्चा | योगदान) द्वारा परिवर्तित 10:17, 17 मई 2024 का अवतरण (''''अवर''' (विशेषण) [न वरः इति अवरः न.त., वृ+अप् बा.] 1. (क) आय...' के साथ नया पृष्ठ बनाया)
(अंतर) ← पुराना अवतरण | वर्तमान अवतरण (अंतर) | नया अवतरण → (अंतर)
यहाँ जाएँ:भ्रमण, खोजें

अवर (विशेषण) [न वरः इति अवरः न.त., वृ+अप् बा.]

1. (क) आयु में छोटा,-मासेनावरः-मासावरः[1]
(ख) बाद का, पश्चवर्ती, पिछला (समय और स्थान की दृष्टि से)-यदवरं कौशाम्ब्याः, यदवरमाग्रहायण्याः-सिद्धा.

2. अनुवर्ती, उत्तरवर्ती

3. नीचे, अपेक्षाकृत नीचा, घटिया, कम

4. नीच, महत्त्वहीन, सबसे बुरा, निम्नतम (विपरीतार्थक 'उत्तम') अव्यङ्ग्यमवरं स्मृतम्[2], दूरेण ह्यवरं कर्म-बुद्धियोगाद्धनञ्जय[3], श्रद्दधानः शुभां विद्यामाददीतावरादपि[4]

5. अन्तिम (विपरीतार्थक 'प्रथम') सामान्यमेषां प्रथमावरत्वम्[5]

6. न्यूनातिन्यून, (प्रायः समास के उत्तरपद के रूप में अंकों के साथ)-त्र्यवरैः साक्षिभिर्भाव्यः[6], त्र्यवरा परिषद् ज्ञेया[7]

7. पश्चिमी,-रम्‌ हाथी की पिछली जांघ (-रा भी)


समस्त पद-अर्धः (पुल्लिंग)

1. थोड़े से थोड़ा भाग, न्यूनातिन्यून
2. उत्तरार्ध
3. शरीर का पिछला भाग, अबर (विशेषण) नीचतम, सबसे घटिया-न हि प्रकृष्टान् प्रेष्यांस्तु प्रेषयंत्यवरावरान्[8]-उक्त (विशेषण) अन्त में कहा हुआ,-ज (विशेषण) अपेक्षाकृत छोटा, कनीयान् (-जः) छोटा भाई-विदर्भराजावरजा[9],-वर्ण (विशेषण) नीच जाति का (-र्णः) 1. शूद्र 2. अन्तिम या चौथा वर्ण, वर्णकः-वर्णजः (पुल्लिंग) शूद्र,-व्रतः (पुल्लिंग) सूर्य, शैलः (पुल्लिंग) पश्चिमी पहाड़ (जिसके पीछे सूर्य डूबता हुआ समझा जाता है)।[10]


इन्हें भी देखें: संस्कृत-हिन्दी शब्दकोश (संकेताक्षर सूची), संस्कृत-हिन्दी शब्दकोश (संकेत सूची) एवं संस्कृत-हिन्दी शब्दकोश


पन्ने की प्रगति अवस्था
आधार
प्रारम्भिक
माध्यमिक
पूर्णता
शोध

टीका टिप्पणी और संदर्भ

  1. -सिद्धा.
  2. -काव्य. 1
  3. -भग. 2/49
  4. -मनु. 2/238
  5. -कु. 7/44
  6. -मनु. 8/60
  7. -12/112, याज्ञ. 2/69
  8. -रामा.
  9. -रघु. 6/58, 84, 12/32
  10. संस्कृत-हिन्दी शब्दकोश |लेखक: वामन शिवराम आप्टे |प्रकाशक: कमल प्रकाशन, नई दिल्ली-110002 |पृष्ठ संख्या: 121 |

संबंधित लेख