| फॉस्फोरस | |||||||||||||||||||||||||
| फॉस्फोरस | |||||||||||||||||||||||||
| साधारण गुणधर्म | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| नाम, प्रतीक, संख्या | फॉस्फोरस, P, 15 | ||||||||||||||||||||||||
| तत्व श्रेणी | अधातु | ||||||||||||||||||||||||
| समूह, आवर्त, कक्षा | 15, 3, p | ||||||||||||||||||||||||
| मानक परमाणु भार | 1.30.973762g·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||
| इलेक्ट्रॉन विन्यास | 1s2 2s2 2p6 3s23p3 | ||||||||||||||||||||||||
| इलेक्ट्रॉन प्रति शेल | 2, 8, 5 | ||||||||||||||||||||||||
| भौतिक गुणधर्म | |||||||||||||||||||||||||
| घनत्व | (0 °C, 101.325 kPa) (सफ़ेद) 1.823, (लाल) ≈ 2.2 – 2.34, (बैंगनी) 2.36, (काला) 2.69 g/L | ||||||||||||||||||||||||
| गलनांक | (सफ़ेद) 44.2, (काला) 610 °C | ||||||||||||||||||||||||
| उर्ध्वपातन बिंदु | (लाल) ≈ 416 – 590, (बैंगनी) 620 °C | ||||||||||||||||||||||||
| क्वथनांक | (सफ़ेद) 280.5 °C | ||||||||||||||||||||||||
| संलयन ऊष्मा | (सफ़ेद) 0.66 किलो जूल-मोल | ||||||||||||||||||||||||
| वाष्पन ऊष्मा | (सफ़ेद) 12.4 किलो जूल-मोल | ||||||||||||||||||||||||
| विशिष्ट ऊष्मीय क्षमता |
(सफ़ेद) 23.824 जूल-मोल−1किलो−1 | ||||||||||||||||||||||||
| वाष्प दाब (सफ़ेद) | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| वाष्प दाब (लाल, (क्वथनांक) 431 °C) | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| परमाण्विक गुणधर्म | |||||||||||||||||||||||||
| ऑक्सीकरण अवस्था | 5, 4, 3, 2, 1, -1, -2, -3 | ||||||||||||||||||||||||
| इलेक्ट्रोनेगेटिविटी | 2.19 (पाइलिंग पैमाना) | ||||||||||||||||||||||||
| आयनीकरण ऊर्जाएँ (अधिक) |
1st: 1011.8 कि.जूल•मोल−1 | ||||||||||||||||||||||||
| 2nd: 1907 कि.जूल•मोल−1 | |||||||||||||||||||||||||
| 3rd: 2914.1 कि.जूल•मोल−1 | |||||||||||||||||||||||||
| सहसंयोजक त्रिज्या | 107±3 pm | ||||||||||||||||||||||||
| वैन्डैर वाल्स त्रिज्या | 180 pm | ||||||||||||||||||||||||
| विविध गुणधर्म | |||||||||||||||||||||||||
| क्रिस्टल संरचना | षटकोणीय | ||||||||||||||||||||||||
| चुम्बकीय क्रम | (सफ़ेद, लाल, बैंगनी, काला) प्रतिचुम्बकीय | ||||||||||||||||||||||||
| ऊष्मीय चालकता | (300 K) (सफ़ेद) 0.236, (काला) 12.1 W·m−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||
| स्थूल मापांक | (सफ़ेद) 5, (काला) 11 GPa | ||||||||||||||||||||||||
| सी.ए.एस पंजीकरण संख्या |
7723-14-0 | ||||||||||||||||||||||||
| समस्थानिक | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
फॉस्फोरस (अंग्रेज़ी:Phosphorus) आवर्त सारणी का पंद्रहवां तत्व है। फॉस्फोरस नाइट्रोजन का अनुरूप है। फॉस्फोरस एक अभिक्रियाशील तत्त्व है। फॉस्फोरस का प्रतीकानुसार 'P' तथा परमाणु संख्या 15 होती है। फॉस्फोरस का परमाणु द्रव्यमान 30.973762 होता है। फॉस्फोरस का इलेक्ट्रॉनिक विन्यास 1s2 2s2 2p6 3s23p3 होता है। इसी कारण फॉस्फोरस प्रकृति में मुक्तावस्था में नहीं पाया जाता है। मानव शरीर में फॉस्फोरस की उपस्थिति अनिवार्य है। जानवरों की हड्डियों में लगभग 58% कैल्सियम फ़ॉस्फ़ेट रहता है। फॉस्फोरस के अतिरिक्त फॉस्फोरस रक्त तथा शरीर के दूसरे भागों में भी पाया जाता है।
|
|
|
|
|
|
टीका टिप्पणी और संदर्भ
संबंधित लेख
| आवर्त सारणी | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||||||||||||
| Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||||||||||||
| Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | ||||||||||
| Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Uut | Uuq | Uup | Lv | Uus | Uuo | ||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||