"गैलियम": अवतरणों में अंतर
भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
व्यवस्थापन (वार्ता | योगदान) छो (Text replacement - "पृथक " to "पृथक् ") |
No edit summary |
||
| पंक्ति 101: | पंक्ति 101: | ||
*गैलियम के [[ऑक्साइड]], हाइड्रॉक्साइड, क्लोराइड तथा सल्फेट ऐल्यूमिनियम के लवणों से बहुत मिलते जुलते हैं। इसके ऐलम भी बनते हैं। इसकी [[मिश्रधातु|मिश्रधातुएँ]] बनी हैं और कुछ उपयोगी सिद्ध हुई हैं। | *गैलियम के [[ऑक्साइड]], हाइड्रॉक्साइड, क्लोराइड तथा सल्फेट ऐल्यूमिनियम के लवणों से बहुत मिलते जुलते हैं। इसके ऐलम भी बनते हैं। इसकी [[मिश्रधातु|मिश्रधातुएँ]] बनी हैं और कुछ उपयोगी सिद्ध हुई हैं। | ||
{{लेख प्रगति|आधार= |प्रारम्भिक= | {{लेख प्रगति|आधार=|प्रारम्भिक=प्रारम्भिक3|माध्यमिक=|पूर्णता=|शोध=}} | ||
==टीका टिप्पणी और संदर्भ== | ==टीका टिप्पणी और संदर्भ== | ||
<references/> | <references/> | ||
==संबंधित लेख== | ==संबंधित लेख== | ||
{{आवर्त सारणी}} | {{आवर्त सारणी}}{{रसायन विज्ञान}} | ||
[[Category:रसायन विज्ञान]] | [[Category:रसायन विज्ञान]] | ||
[[Category:रासायनिक तत्त्व]] | |||
[[Category:संक्रमणोपरांत धातु]] | |||
[[Category:विज्ञान_कोश]] | [[Category:विज्ञान_कोश]] | ||
__INDEX__ | __INDEX__ | ||
06:51, 17 फ़रवरी 2021 के समय का अवतरण
| गैलियम | |||||||||||||||||||
| चमकीली सफ़ेद धातु | |||||||||||||||||||
| साधारण गुणधर्म | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| नाम, प्रतीक, संख्या | गैलियम, Ga, 31 | ||||||||||||||||||
| तत्व श्रेणी | संक्रमण धातु | ||||||||||||||||||
| समूह, आवर्त, कक्षा | 13, 4, p | ||||||||||||||||||
| मानक परमाणु भार | 69.723g·mol−1 | ||||||||||||||||||
| इलेक्ट्रॉन विन्यास | 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p1 | ||||||||||||||||||
| इलेक्ट्रॉन प्रति शेल | 2, 8, 18, 3 | ||||||||||||||||||
| भौतिक गुणधर्म | |||||||||||||||||||
| अवस्था | ठोस | ||||||||||||||||||
| घनत्व (निकट क.ता.) | 5.91 g·cm−3 | ||||||||||||||||||
| तरल घनत्व (गलनांक पर) |
6.095 g·cm−3 | ||||||||||||||||||
| गलनांक | 302.9146 K, 29.7646 °C, 85.5763 °F | ||||||||||||||||||
| क्वथनांक | 2477 K, 2204 °C, 3999 °F | ||||||||||||||||||
| संलयन ऊष्मा | 5.59 किलो जूल-मोल | ||||||||||||||||||
| वाष्पन ऊष्मा | 254 किलो जूल-मोल | ||||||||||||||||||
| विशिष्ट ऊष्मीय क्षमता |
25.86
जूल-मोल−1किलो−1 | ||||||||||||||||||
| वाष्प दाब | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| परमाण्विक गुणधर्म | |||||||||||||||||||
| ऑक्सीकरण अवस्था | 3, 2, 1 (उभयधर्मी ऑक्साइड) | ||||||||||||||||||
| इलेक्ट्रोनेगेटिविटी | 1.81 (पाइलिंग पैमाना) | ||||||||||||||||||
| आयनीकरण ऊर्जाएँ (अधिक) |
1st: 578.8 कि.जूल•मोल−1 | ||||||||||||||||||
| 2nd: 1979.3 कि.जूल•मोल−1 | |||||||||||||||||||
| 3rd: 2963 कि.जूल•मोल−1 | |||||||||||||||||||
| परमाण्विक त्रिज्या | 135 pm | ||||||||||||||||||
| सहसंयोजक त्रिज्या | 122±3 pm | ||||||||||||||||||
| वैन्डैर वाल्स त्रिज्या | 187 pm | ||||||||||||||||||
| विविध गुणधर्म | |||||||||||||||||||
| क्रिस्टल संरचना | ओर्थोर्होमबिक | ||||||||||||||||||
| चुम्बकीय क्रम | प्रतिचुम्बकीय | ||||||||||||||||||
| वैद्युत प्रतिरोधकता | (20 °C) 270 nΩ·m | ||||||||||||||||||
| ऊष्मीय चालकता | (300 K) 40.6 W·m−1·K−1 | ||||||||||||||||||
| ऊष्मीय प्रसार | (25 °C) 1.2 µm·m−1·K−1 | ||||||||||||||||||
| ध्वनि चाल (पतली छड़ में) | (20 °C) 2740 m.s-1 | ||||||||||||||||||
| यंग मापांक | 9.8 GPa | ||||||||||||||||||
| पॉयज़न अनुपात | 0.47 | ||||||||||||||||||
| मोह्स कठोरता मापांक | 1.5 | ||||||||||||||||||
| ब्राइनल कठोरता | 60 MPa | ||||||||||||||||||
| सी.ए.एस पंजीकरण संख्या |
7440-55-3 | ||||||||||||||||||
| समस्थानिक | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
गैलियम (अंग्रेज़ी:Gallium) एक रासायनिक तत्व है, जिसका रासायनिक संकेत 'Ga', परमाणु संख्या 31 तथा परमाणु भार 69.8 है। गैलियम अतिसूक्ष्म मात्रा में अन्य धातुओं के खनिजों, विशेषत: ज़िंकब्लेंड और बॉक्साइट में पाया जाता है।
- 1875 ई. में लकाक द ब्वाबोद्राँ ने इस धातु का अविष्कार किया था।
- तत्वों की आवर्त सारणी तैयार करने में मेंडेलिफ़ ने ऐलुमिनियम समूह के तत्वों में एक रिक्त स्थान पाया, जिसको उसने 'एका-ऐल्यूमिनियम' नाम दिया। इसी रिक्त स्थान की पूर्ति गैलियम से हुई है।
- खनिजों से अम्लराज की क्रिया द्वारा क्लोराइड के रूप में गैलियम पृथक् किया जाता है।
- गैलियम लवणों के क्षारीय विलयन के विद्युद्विश्लेषण से गैलियम धातु प्राप्त होती है।
- गैलियम नीली आभावली, सफ़ेद, कठोर धातु है।
- इस धातु का आपेक्षिक घनत्व 5.9 है। पिघलने पर (द्रवांक 29.76° सें.) रजत सा सफेद द्रव प्राप्त होता है।
- यह अतिशीतलीकरण से सामान्य ताप पर भी द्रव रूप में मिलता है। अम्लों, जलीय दाहक पोटाश और अम्लराज में धातु घुल जाती है।
- गैलियम के ऑक्साइड, हाइड्रॉक्साइड, क्लोराइड तथा सल्फेट ऐल्यूमिनियम के लवणों से बहुत मिलते जुलते हैं। इसके ऐलम भी बनते हैं। इसकी मिश्रधातुएँ बनी हैं और कुछ उपयोगी सिद्ध हुई हैं।
|
|
|
|
|
|
टीका टिप्पणी और संदर्भ
संबंधित लेख
| आवर्त सारणी | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||||||||||||
| Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||||||||||||
| Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | ||||||||||
| Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Uut | Uuq | Uup | Lv | Uus | Uuo | ||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||