"रूथेनियम": अवतरणों में अंतर
भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
('{{पुनरीक्षण}} '''रूथेनियम''' (अंग्रेज़ी:...' के साथ नया पन्ना बनाया) |
No edit summary |
||
(2 सदस्यों द्वारा किए गए बीच के 2 अवतरण नहीं दर्शाए गए) | |||
पंक्ति 1: | पंक्ति 1: | ||
{{पुनरीक्षण}} | {{पुनरीक्षण}} | ||
'''रूथेनियम''' ([[अंग्रेज़ी भाषा|अंग्रेज़ी]]:Ruthenium) [[आवर्त सारणी]] का [[तत्व]] है। रूथेनियम का प्रतीकानुसार Ru तथा [[परमाणु संख्या]] 44 होती है। रूथेनियम का [[इलेक्ट्रॉनिक विन्यास]] 1s<sup>2</sup> 2s<sup>2</sup> 2p<sup>6</sup> 3s<sup>2</sup> 3p<sup>6</sup> 3d<sup>10</sup> 4s<sup>2</sup> 4p<sup>6</sup> 4d<sup>7</sup> 5s<sup>1</sup> होता है। रूथेनियम के 7 स्थिर समस्थानिक पाए जाते हैं, जिनकी [[द्रव्यमान संख्या]] 96, 98, 99, 100, 101, 102 और 104 है। रूथेनियम की खोज | {{Elementbox | ||
|number=44 | |||
|symbol=Ru | |||
|name=रूथेनियम | |||
|pronounce= | |||
|left=[[टेक्निशियम]] | |||
|right=[[रोडियम]] | |||
|above=[[लोहा|Fe]] | |||
|below=[[अस्मियम|Os]] | |||
|series=[[संक्रमण धातु]] | |||
|group=8 | |||
|period=5 | |||
|block=d | |||
|image name=Ruthenium.jpg | |||
|appearance = चमकीली सफ़ेद धातु | |||
|atomic mass= 101.07 | |||
|electron configuration=1s<sup>2</sup> 2s<sup>2</sup> 2p<sup>6</sup> 3s<sup>2</sup> 3p<sup>6</sup> 3d<sup>10</sup> 4s<sup>2</sup> 4p<sup>6</sup> 4d<sup>7</sup> 5s<sup>1</sup> | |||
|electrons per shell= 2, 8, 18, 15, 1 | |||
|density gpcm3nrt= 12.45 | |||
|density gpcm3mp= 10.65 | |||
|melting point K=2607 | |||
|melting point C=2334 | |||
|melting point F=4233 | |||
|boiling point K=4423 | |||
|boiling point C=4150 | |||
|boiling point F=7502 | |||
|heat fusion= 38.59 | |||
|heat vaporization= 591.6 | |||
|heat capacity= 24.06 | |||
|vapor pressure 1= 2588 | |||
|vapor pressure 10= 2811 | |||
|vapor pressure 100= 3087 | |||
|vapor pressure 1 k= 3424 | |||
|vapor pressure 10 k= 3845 | |||
|vapor pressure 100 k= 4388 | |||
|vapor pressure comment= | |||
|crystal structure= षट्कोण | |||
|oxidation states= 8, 7, 6, '''4''', '''3''', 2, 1, -2<br />(अम्लीय आक्साइड) | |||
|electronegativity= 2.2 | |||
|number of ionization energies=3 | |||
|1st ionization energy= 710.2 | |||
|2nd ionization energy= 1620 | |||
|3rd ionization energy= 2747 | |||
|atomic radius= 134 | |||
|covalent radius= 146±7 | |||
|magnetic ordering=[[पराचुम्बकीय पदार्थ|पराचुम्बकीय]] | |||
|electrical resistivity at 0= 71 n | |||
|thermal conductivity= 117 | |||
|thermal expansion at 25= 6.4 | |||
|speed of sound rod at 20= 5970 | |||
|Young's modulus= 447 | |||
|Shear modulus= 173 | |||
|Bulk modulus= 220 | |||
|Poisson ratio= 0.30 | |||
|Mohs hardness= 6.5 | |||
|Brinell hardness= 2160 | |||
|CAS number= 7440-18-8 | |||
|isotopes= | |||
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=96 | sym=Ru | na=5.52% | n=52}} | |||
{{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=97 | sym=Ru | |||
| na=syn | hl=2.9 d | |||
| dm1=ε | de1=- | pn1=97 | ps1=[[टेक्निशियम|Tc]] | |||
| dm2=γ | de2=0.215, 0.324 | pn2= | ps2=-}} | |||
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=98 | sym=Ru | na=1.88% | n=54}} | |||
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=99 | sym=Ru | na=12.7% | n=55}} | |||
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=100 | sym=Ru | na=12.6% | n=56}} | |||
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=101 | sym=Ru | na=17.0% | n=57}} | |||
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=102 | sym=Ru | na=31.6% | n=58}} | |||
{{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=103 | sym=Ru | |||
| na=syn | hl=39.26 d | |||
| dm1=β<sup>−</sup> | de1=0.226 | pn1=103 | ps1=[[रोडियम|Rh]] | |||
| dm2=γ | de2=0.497 | pn2= | ps2=-}} | |||
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=104 | sym=Ru | na=18.7% | n=60}} | |||
{{Elementbox_isotopes_decay | mn=106 | sym=Ru | |||
| na=syn | hl=373.59 d | |||
| dm=β<sup>−</sup> | de=3.54 | pn=106 | ps=[[रोडियम|Rh]]}} | |||
|isotopes comment= | |||
}}'''रूथेनियम''' ([[अंग्रेज़ी भाषा|अंग्रेज़ी]]:Ruthenium) [[आवर्त सारणी]] का [[तत्व]] है। रूथेनियम का प्रतीकानुसार Ru तथा [[परमाणु संख्या]] 44 होती है। रूथेनियम का [[इलेक्ट्रॉनिक विन्यास]] 1s<sup>2</sup> 2s<sup>2</sup> 2p<sup>6</sup> 3s<sup>2</sup> 3p<sup>6</sup> 3d<sup>10</sup> 4s<sup>2</sup> 4p<sup>6</sup> 4d<sup>7</sup> 5s<sup>1</sup> होता है। रूथेनियम के 7 स्थिर समस्थानिक पाए जाते हैं, जिनकी [[द्रव्यमान संख्या]] 96, 98, 99, 100, 101, 102 और 104 है। रूथेनियम की खोज सन् 1844 में रूसी वैज्ञानिक 'कार्ल अर्नस्ट क्लॉस' द्वारा की गई थी। | |||
{{लेख प्रगति|आधार= |प्रारम्भिक= | {{लेख प्रगति|आधार=|प्रारम्भिक=प्रारम्भिक3|माध्यमिक=|पूर्णता=|शोध=}} | ||
==टीका टिप्पणी और संदर्भ== | ==टीका टिप्पणी और संदर्भ== | ||
<references/> | <references/> | ||
==संबंधित लेख== | ==संबंधित लेख== | ||
{{आवर्त सारणी}} | {{आवर्त सारणी}}{{रसायन विज्ञान}} | ||
[[Category:रसायन विज्ञान]] | [[Category:रसायन विज्ञान]] | ||
[[Category:रासायनिक तत्त्व]] | |||
[[Category:संक्रमण तत्त्व]] | |||
[[Category:विज्ञान_कोश]] | [[Category:विज्ञान_कोश]] | ||
__INDEX__ | __INDEX__ |
11:05, 16 फ़रवरी 2021 के समय का अवतरण
इस लेख का पुनरीक्षण एवं सम्पादन होना आवश्यक है। आप इसमें सहायता कर सकते हैं। "सुझाव" |
रूथेनियम | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
चमकीली सफ़ेद धातु | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
साधारण गुणधर्म | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
नाम, प्रतीक, संख्या | रूथेनियम, Ru, 44 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
तत्व श्रेणी | संक्रमण धातु | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
समूह, आवर्त, कक्षा | 8, 5, d | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
मानक परमाणु भार | 101.07g·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
इलेक्ट्रॉन विन्यास | 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s2 4p6 4d7 5s1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
इलेक्ट्रॉन प्रति शेल | 2, 8, 18, 15, 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
भौतिक गुणधर्म | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
घनत्व (निकट क.ता.) | 12.45 g·cm−3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
तरल घनत्व (गलनांक पर) |
10.65 g·cm−3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
गलनांक | 2607 K, 2334 °C, 4233 °F | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
क्वथनांक | 4423 K, 4150 °C, 7502 °F | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
संलयन ऊष्मा | 38.59 किलो जूल-मोल | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
वाष्पन ऊष्मा | 591.6 किलो जूल-मोल | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
विशिष्ट ऊष्मीय क्षमता |
24.06
जूल-मोल−1किलो−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
वाष्प दाब | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
परमाण्विक गुणधर्म | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ऑक्सीकरण अवस्था | 8, 7, 6, 4, 3, 2, 1, -2 (अम्लीय आक्साइड) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
इलेक्ट्रोनेगेटिविटी | 2.2 (पाइलिंग पैमाना) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
आयनीकरण ऊर्जाएँ | 1st: 710.2 कि.जूल•मोल−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2nd: 1620 कि.जूल•मोल−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3rd: 2747 कि.जूल•मोल−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
परमाण्विक त्रिज्या | 134 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
सहसंयोजक त्रिज्या | 146±7 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
विविध गुणधर्म | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
क्रिस्टल संरचना | षट्कोण | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
चुम्बकीय क्रम | पराचुम्बकीय | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
वैद्युत प्रतिरोधकता | (0 °C) 71 nΩ·m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ऊष्मीय चालकता | (300 K) 117 W·m−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ऊष्मीय प्रसार | (25 °C) 6.4 µm·m−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ध्वनि चाल (पतली छड़ में) | (20 °C) 5970 m.s-1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
यंग मापांक | 447 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
अपरूपण मापांक | 173 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
स्थूल मापांक | 220 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
पॉयज़न अनुपात | 0.30 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
मोह्स कठोरता मापांक | 6.5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ब्राइनल कठोरता | 2160 MPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
सी.ए.एस पंजीकरण संख्या |
7440-18-8 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
समस्थानिक | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
रूथेनियम (अंग्रेज़ी:Ruthenium) आवर्त सारणी का तत्व है। रूथेनियम का प्रतीकानुसार Ru तथा परमाणु संख्या 44 होती है। रूथेनियम का इलेक्ट्रॉनिक विन्यास 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s2 4p6 4d7 5s1 होता है। रूथेनियम के 7 स्थिर समस्थानिक पाए जाते हैं, जिनकी द्रव्यमान संख्या 96, 98, 99, 100, 101, 102 और 104 है। रूथेनियम की खोज सन् 1844 में रूसी वैज्ञानिक 'कार्ल अर्नस्ट क्लॉस' द्वारा की गई थी।
|
|
|
|
|
टीका टिप्पणी और संदर्भ
संबंधित लेख
आवर्त सारणी | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||||||||||||
Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||||||||||||
Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | ||||||||||
Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Uut | Uuq | Uup | Lv | Uus | Uuo | ||||||||||
|