टाइटेनियम
भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
| टाइटेनियम | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| चमकीली सफ़ेद धातु | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| साधारण गुणधर्म | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| नाम, प्रतीक, संख्या | टाइटेनियम, Ti, 22 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| तत्व श्रेणी | संक्रमण धातु | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| समूह, आवर्त, कक्षा | 4, 4, d | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| मानक परमाणु भार | 47.867g·mol−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| इलेक्ट्रॉन विन्यास | 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| इलेक्ट्रॉन प्रति शेल | 2, 8, 10, 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| भौतिक गुणधर्म | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| अवस्था | ठोस | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| घनत्व (निकट क.ता.) | 4.506 g·cm−3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| तरल घनत्व (गलनांक पर) |
4.11 g·cm−3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| गलनांक | 1941 K, 1668 °C, 3034 °F | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| क्वथनांक | 3560 K, 3287 °C, 5949 °F | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| संलयन ऊष्मा | 14.15 किलो जूल-मोल | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| वाष्पन ऊष्मा | 425 किलो जूल-मोल | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| विशिष्ट ऊष्मीय क्षमता |
25.060
जूल-मोल−1किलो−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| वाष्प दाब | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| परमाण्विक गुणधर्म | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ऑक्सीकरण अवस्था | 4, 3, 2, 1 (उभयधर्मी ऑक्साइड) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| इलेक्ट्रोनेगेटिविटी | 1.54 (पाइलिंग पैमाना) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| आयनीकरण ऊर्जाएँ (अधिक) |
1st: 658.8 कि.जूल•मोल−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2nd: 1309.8 कि.जूल•मोल−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3rd: 2652.5 कि.जूल•मोल−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| परमाण्विक त्रिज्या | 147 pm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| सहसंयोजक त्रिज्या | 160±8 pm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| विविध गुणधर्म | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| क्रिस्टल संरचना | षट्कोण | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| चुम्बकीय क्रम | पराचुम्बकीय | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| वैद्युत प्रतिरोधकता | (20 °C) 420 nΩ·m | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ऊष्मीय चालकता | (300 K) 21.9 W·m−1·K−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ऊष्मीय प्रसार | (25 °C) 8.6 µm·m−1·K−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ध्वनि चाल (पतली छड़ में) | (r.t.) 5,090 m·s−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| यंग मापांक | 116 GPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| अपरूपण मापांक | 44 GPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| स्थूल मापांक | 110 GPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| पॉयज़न अनुपात | 0.32 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| मोह्स कठोरता मापांक | 6.0 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| विकर्स कठोरता | 970 MPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ब्राइनल कठोरता | 716 MPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| सी.ए.एस पंजीकरण संख्या |
7440-32-6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| समस्थानिक | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
टाइटेनियम (अंग्रेज़ी:Titanium) आवर्त सारणी का तत्व है। टाइटेनियम का प्रतीकानुसार 'Ti', परमाणु संख्या 22 हैं। टाइटेनियम का इलेक्ट्रॉनिक विन्यास 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d2 है।
टाइटेनियम तत्व का सबसे पहले सन् 1791 में ग्रेटर ने पता लगाया तथा सन् 1795 में क्लापराथ ने इसका नाम टाइटेनियम रखा। धातु के क्लोराइड के वाष्प को द्रवित सोडियम के ऊपर से पारित करने पर अथवा पोटेशियम के साथ अवकरण से अथवा धातु के हेलोजन लवण या ऑक्साइड के कैल्सियम, मैग्नीशियम या एलुमिनियम द्वारा अवकरण से यह धातु प्राप्त होती है। बुसे (सन् 1853) ने पोटासियम टाइटेनेट, सोडियम सल्फेट और सल्फयूरिक अम्ल के विद्युद्विच्छेदन द्वारा सफेद टाइटेनियम प्राप्त किया था।
|
|
|
|
|
|
टीका टिप्पणी और संदर्भ
संबंधित लेख
| आवर्त सारणी | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||||||||||||
| Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||||||||||||
| Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | ||||||||||
| Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Uut | Uuq | Uup | Lv | Uus | Uuo | ||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||